Cytowania

Jeden dokument można zacytować na około trzy tysiące sposobów.  I lista ta wydaje się wciąż wydłużać. Dlatego coraz częściej pojawia się pytanie – po co? Po co tyle różnych sposobów na zapisanie w zasadzie tej samej informacji? Przecież nie ma znaczenia, który styl zostanie użyty – dokumentuje tę samą informację i ma ten sam cel – dostarczyć wystarczających danych o materiale, by czytelnik bez problemu mógł zlokalizować źródło. Na dodatek pomiędzy poszczególnymi stylami bywają tak nieznaczne różnice, że istnienie ich w tak dużej liczbie nie znajduje uzasadnienia. Żaden nie oferuje czegoś ponadstandardowego, nie wnosi dodatkowych informacji – różnice opierają się przede wszystkim na kroju czcionek, interpunkcji, zapisie w tekście lub poza nim oraz sposobie ułożenia pozycji w bibliografii.

 


 

Styl (konwencja) cytowań to inaczej sposób cytowania cudzych prac w tekście naukowym. Obejmuje m.in. usytuowanie i budowę odsyłacza oraz noty bibliograficznej, np. styl Amerykańskiego Stowarzyszenia Psychologicznego (APA) przewiduje zamieszczanie odsyłaczy – najczęściej w postaci nazwiska i daty (Rozkosz, 2014) – w nawiasie okrągłym, w tekście zasadniczym, a pełnej noty bibliograficznej na końcu tekstu. Powiększająca się lista stylów cytowań jest bardzo myląca przede wszystkim dla autorów – jeśli badacz skupia się na jednym czasopiśmie i stale w nim publikuje, problem go nie dotyczy. Ale jeśli publikuje w wielu – krajowych lub światowych – czasopismach, na pewno będzie musiał dostosować tekst do określonych stylów cytowań. Tym bardziej że teraz każdy wydawca, każde czasopismo naukowe może opracować własny format cytowań i narzucać go autorom. Jeden uniwersalny styl cytowań ograniczyłby to zamieszanie i pozwolił badaczom na skupienie się na tekstach, a nie na poprawności przypisów i bibliografii.

A dopóki takiego ujednolicenia nie ma, najlepiej polegać na usługach indeksujących w serwisach internetowych oraz korzystać z odpowiednio przygotowanych odsyłaczy do opisów bibliograficznych, które w prosty sposób będą mogły zostać pobrane i zastosowane w publikacjach.  Najwięksi wydawcy przygotowują pliki XML z metadanymi, które można wykorzystać w publikacjach, jest tez szereg popularnych formatów zapisu danych, z których korzystają edytory tekstu czy programy do zarządzania bibliografią i cytowaniami.

Na zachodzie programy do zarządzania cytowaniami i bibliografią są standardem w środowiskach naukowych, a studenci są z nimi zapoznawani już od pierwszego roku studiów. W Polsce tego typu narzędzia są wykorzystywane przede wszystkim przez pracowników naukowych, którzy publikują w zachodniej prasie. Studenci znacznie rzadziej korzystają z tego typu rozwiązań. Trudno stwierdzić, czy wynika to z faktu, że nie wiedzą o takich narzędziach, czy barierą jest nieznajomość języka angielskiego, czy też przyzwyczaili się do tworzenia bibliografii tradycyjnymi metodami... Warto jednak promować programy do zarządzania bibliografią, gdyż ułatwiają i przyspieszają pracę nad tekstami naukowymi.

Wśród darmowych menadżerów bibliografii warto wymienić Mendeley (www.mendeley.com), Zotero (www.zotero.org), ReadCube (www.readcube.com), WizFolio (www.wizfolio.com) czy Citavi, dostępny także w polskiej wersji językowej (www.citavi.com). Zasada ich działania jest podobna, mają też analogiczny cel – stworzenie własnej bazy danych bibliograficznych oraz zarządzanie i wykorzystywanie informacji z niej pochodzących przy pisaniu prac dyplomowych czy tekstów naukowych.

 


Do tworzenia bibliografii załącznikowej przydatne są programy typu Mendeley czy EndNote Web. To profesjonalne narzędzie do tworzenia i zarządzania bibliografią załącznikową, które będą przydatne dla wszystkich osób, które zamierzając rozwijać karierę naukową. 

EndNote Web (https://www.myendnoteweb.com/); (nowy link) jest narzędziem udostępnianym nieodpłatnie subskrybentom produktów firmy Clarivate. Biblioteka otrzymała je wraz z pakietem baz danych Web of Science w ramach ogólnokrajowej licencji akademickiej. Program jest „wizytówką” komercyjnej wersji EndNote, w stosunku do której ma okrojone możliwości. Współpracuje z kilkunastoma serwisami prenumerowanymi przez Bibliotekę i oferuje wiele stylów bibliografii. Aplikacja jest  zintegrowana z Web of Science i z serwisem społecznościowym dla naukowców Researcher ID. Jednym kliknięciem można przesyłać dane bibliograficzne i korzystać z tych samych narzędzi (info o cytowaniach) we wszystkich tych aplikacjach.

Program pozwala na przeszukiwanie baz danych i katalogów online, przenoszenie wybranych opisów bibliograficznych do swoich folderów (tzw. grup) utworzonych w programie - poprzez ręczne wpisanie opisów (przydatne przy pozycjach na tyle starych lub unikalnych, że nie występują w bibliograficznych bazach danych), bezpośredni import z przeglądanych baz danych (większość baz i wyszukiwarek naukowych, np. Google Scholar, posiada funkcję automatycznego eksportu) i/lub dysku komputera (z plików tekstowych o rozszerzeniu .txt), automatyczne tworzenie przypisów i bibliografii załącznikowej (w tym celu należy pobrać rozszerzenie Cite While You Write, które współpracuje z edytorem tekstu Microsoft Word - dodatek ten jest dostępny w opcji Format programu), dobór odpowiedniego formatu opisu bibliograficznego oraz dzielenie się posiadanymi danymi bibliograficznymi z innymi osobami.

Mendeley (http://mendeley.com) to skierowane do naukowców narzędzie firmy Elsevier, wspomagające zarządzanie bibliografią. Ułatwia gromadzenie interesujących nas źródeł informacji, ich organizowanie, cytowanie, a także dzielenie się nimi z innymi badaczami. W wersji podstawowej program jest dostępny za darmo. Cechuje go intuicyjność i przejrzysty interfejs (tylko w języku angielskim). 

Program ten daje możliwość pracy na dwóch wersjach: desktop i web (pozwala na przechowywanie i synchronizację dokumentów pomiędzy kilkoma komputerami i za pośrednictwem prywatnego konta online), pozwala - dzięki automatycznemu wykrywaniu metadanych - na pobieranie i gromadzenie z baz danych (np. z PubMed, z multiwyszukiwarki) oraz z Internetu rekordów do zacytowania w artykule oraz plików w wielu formatach (w tym PDF-ów), pozwala na automatyczne generowanie bazy dokumentów z wskazanego katalogu na dysku i ręczne dodawanie rekordów, umożliwia tworzenie folderów, podfolderów, grup, dodawanie tagów,współpracuje z edytorami tekstów i pozwala na automatyczne wstawianie przypisów w tekście, daje możliwość stosowania różnorodnych stylów bibliograficznych (w tym polskich) oraz pozwala na dzielenie się zgromadzonymi opisami z innymi naukowcami oraz na pracę w grupach.